اختلالات جسمی

اختلالات جسمانی

حتما تا به حال شنیده‌اید که فردی در اطرافیانتان دارای مشکل جسمی و درد در بعضی قسمت‌های بدن خود باشد ولی پزشکان دلیل بیولوژیک برای آن تشخیص نمی‌دهند و اصطلاحا می‌گویند مشکل شما عصبی است. این اختلال با نام somatic symptom disorder یا اختلالات شبه جسمی شناخته می‌شوند. این مشکل زمانی به وجود می‌آید که مغز از راه‌هایی که هنوز کاملا شناخته شده نیست اقدام به ارسال پیام‌هایی به اندام مختلف می‌کند که از وجود مشکلی جسمانی خبر می‌دهد.

علائم اختلال جسمی

در افرادی که دارای اختلال شبه جسمی یا somatic هستند، معمولا آزمایش‌ها و معاینات بالینی نشان دهنده هیچ مورد غیر طبیعی نیست و پرونده سلامت جسمانی فرد در گذشته نیز هیچ گونه علامتی از وجود مشکلی که باعث چنین دردی شود، ندارد. اما فقط ناشناخته بودن علائم، دلیل کافی برای وجود این اختلال نیست، عامل مهم دیگر نگرانی افراطی فرد در مورد شرایط سلامتی خود است. معمولا کسانی که دچار اختلال شبه جسمی هستند، درد مرتبط با این موضوع را بسیار مهم می‌دانند و به دغدغه بسیار جدی آنها تبدیل می‌شود. همچنین اغلب متخصصین وجود این مشکل را در بازه زمانی حداقل 6 ماهه برای تشخیص این اختلال ضروری می دانند. پس به طور خلاصه 3 علامت مهم در تشخیص این اختلال عبارتند از:

• وجود درد جسمانی بدون دلیل واضح پزشکی
• نگرانی بیش از حد بیمار نسبت به درد و وضعیت سلامتی خود
• بازه زمانی حداقل 6 ماهه

چه کسانی دچار اختلالات شبه جسمانی می‌شوند؟

این اختلالات معمولا در بزرگسالی و در بسیاری مواقع تا قبل از 30 سالگی به شکل جدی بروز می‌کنند. همچنین میزان شیوع آن در فرهنگ‌های مختلف و هر دو جنس تقریبا مشابه است و تفاوت چندانی به لحاظ شیوع ندارد. همچنین همراه با درد جسمانی معمولا علائم اظطراب و افسردگی نیز در این افراد شایع است.

انواع اختلالات شبه جسمی

به طور کلی انواع اختلالات شبه جسمی در 5 دسته زیر جای می‌گیرند:

• اختلال ترکیبی (conversion disorders)
• اختلال خودبیمار انگاری (hypochondriasis discover)
• اختلال بدریخت انگاری بدن (body dysmorphic discover)
• اختلال درد (pain discover)
• اختلال جسمانی سازی (Somatization disorder)

اختلال ترکیبی (conversion disorders)

اختلال ترکیبی نوعی آشفتگی در کارکردهای جسمی است که با مفاهیم کنونی مربوط به آناتومی و فیزیولوژی دستگاه های عصبی مرکزی یا محیطی مطابقت نمی کند. برای مثال فرد قدرت بینایی یا لامسه خود را از دست می‌دهد و یا حتی گاهی اوقات فرد دچار فلج عضوی می‌شود.

همه اینها در صورتی‌ است که ارزیابی‌های تخصصی نشان‌دهنده سلامت سیستم عصبی و تمام قسمت‌هایی است که به شکل طبیعی درگیر این حس هستند. همچنین تشنج نیز از دیگر انواع اختلال ترکیبی است.

اما علائم روانشناختی خاصی نیز در برخی موارد با اختلال ترکیبی همراه است. برای مثال فرد ممکن است نسبت به مشکل خود بی اعتنا باشد و هیچ تلاشی برای بهبود آن نکند و یا در نوع دیگر آن فرد ممکن است به طور ناخود آگاه به همانند سازی علائم خود از افراد مهم زندگی‌اش کند. برای مثال پدر، مادر یا شخصی که اخیراً فوت کرده است، ممکن است به صورت الگویی برای اختلال بازماندگان درآید. در جریان واکنش سوگ بیمارگونه، بازماندگان به طور شایعی دچار علایم فرد فوت شده می شوند.

اختلال خودبیمار انگاری (hypochondriasis discover)

این افراد قویا معتقدند که به بیماری جسمانی شدیدی مبتلا هستند. اگر چه تمامی معاینات و آزمایشات پزشکی خلاف این ادعا را ثابت می‌کنند. برخی از این افراد حتی هیچ نشانه جسمی و دردی ندارند اما باز هم نسبت به سلامت خود متقاعد نمی‌شوند. این اختلال که با نام سندرم بیمار خیالی نیز شناخته می‌شود شرایطی را ایجاد می‌کند که فرد حداقل 6 ماه با مراجعه به مراکز درمانی گوناگون سعی در درمان خود دارد و حتی با تشخیص پزشکان مبنی بر سلامت کامل نیز متقاعد نمی‌شوند.

علت به وجود آمدن این مشکل هنوز به شکل دقیق مشخص نیست ولی معمولا دو مورد اظطراب و افسردگی در بسیاری از افراد اینچنینی مشاهده می‌شود. به همین دلیل درمان اصلی این اختلال مراجعه به روانشناس متخصص و گاهی استفاده از داروهای ضد استرس و افسردگی است.

اختلال بدریخت انگاری بدن (body dysmorphic discover)

این اختلال به معنی اعتقاد وسواس گونه فرد به وجود مشکل در برخی از جنبه‌های بدن است. در برخی موارد این مشکل به طور کامل خیالی است و گاهی هم به شکل اغراق شده‌ای بزرگنمایی می‌شود. افراد ممکن است تا چند ساعت در روز به این نقص خود فکر کرده و زندگی آنها تا حدودی مختل شود. این اختلال معمولا از دوران نوجوانی شروع شده و در هر دو جنس مردان و زنان شایع است. این افراد به شکل بیمارگونه‌ای به دنبال اعمال جراحی زیبایی می‌روند ولی این موضوع هم کمکی به رفع مشکل آنها نمی‌کند.

افسردگی و اجتناب اجتماعی یا انزوا از مرسوم‌ترین پیامدهای بدریخت انگاری بدن است. از آنجایی که این مشکل نیز منشا کاملا روانی دارد، درمان آن نیز با کمک گرفتن از روانشناس متخصص و گاهی دارو درمانی صورت می‌گیرد.

اختلال درد (pain discover)

این اختلال در واقع همان وجود درد واقعی در بخش‌های مختلف بدن بدون هیچگونه علت جسمانی است. این دردها در تمامی بخش‌های بدن می‌تواند مشاهده شود ولی کمردرد، سردرد، درد ستون فقرات و سرگیجه و حالت تهوع مرسوم‌ترین آنها هستند.

اختلال جسمانی سازی (Somatization disorder)

اختلال جسمانی سازی (somatization disorder)، از جمله اختلالات روانپزشکی است که معمولا پیش از سن 30 سالگی آغاز می شود و شیوع آن معمولا در زنان بیشتر از مردان است. طی این اختلال، بیمار سال ها از نشانه‌ها و علایم جسمانی متنوعی شکایت می‌کند که اغلب ریشه جسمانی مشخصی برای آنها وجود ندارد.

بیماران مبتلا به این اختلال معمولا پیش از مراجعه به روانشناس، مدت‌ها به سایر متخصصان مراجعه کرده و تحت انواع و اقسام بررسی‌ها، آزمایش‌ها و درمان‌های دارویی و حتی جراحی قرار می‌گیرند.

مرسوم‌ترین نظریه مطرح در اختلال جسمی سازی این است که بیمار هنگام استرس، به جای بیان احساسات و استفاده از زبان روان، به زبان جسم متوسل می شود زیرا بر اساس فرهنگ پیرامون این افراد، اگر اظهار کنند سردرد یا کمر درد دارند، دیگران بیشتر او را درک و حمایت می کنند تا زمانی که اعلام کنند، افسرده یا مضطرب هستند. بنابراین استرس های محیطی باعث تجربه علایم گوارشی، عصبی و … در بیمار می شوند. از سوی دیگر اینگونه بیماران نسبت به علایم جسمانی خود حساس‌ترند و تغییرات جسمی خود را بیش از دیگران درک و فاجعه پنداری می‌کنند. به عنوان مثال نفخ خفیف یا تپش قلب را نشانه یک مشکل جدی و نیازمند پیگیری می‌پندارند.

درمان اختلالات شبه جسمی

همانطور که به طور مفصل صحبت شد این مشکلات ریشه روانی و ذهنی دارند و به همین دلیل متوسل شدن به درمان‌های جسمانی و حتی اعمال جراحی تاثیر مثبتی بر روی آنها نمی‌گذارد. به همین جهت در این موارد باید با مراجعه به روانشناس متخصص و با تجربه و با استفاده از روش‌های رواندرمانی و در صورت نیاز برخی از انواع دارو درمانی مشکل را حل کرد.