اختلالات خلقی
فهرست
اختلالات خلقی
همه ما به شکل طبیعی متناسب با شرایط و اتفاقاتی که پیش می‌آید دچار احوالات مختلفی می‌شویم. برای مثال اتفاقات خوب باعث خوشحالی و شادی ما شده و اتفاقات ناراحت کننده و استرس زا نیز حال ما را بد می‌کنند. دراقع در حالت طبیعی انتظار ما این است که حال معمولی داشته باشیم که با اتفاقات خاص دچار نوسان شود. اما احتمالا افرادی را دیده‌اید که بدون هیچ دلیل مشخصی دچار تغییرات خلقی (mood) عجیبی می‌شوند. گاهی اوقات این تغییرات موجب سرخوشی زیاد شده و گاهی نیز حالات افسردگی به فرد دست می‌دهد. در اصطلاحات روانشناسی به این حالت اختلالات خلقی گفته می‌شود. اما در ابتدا باید توضیح دهیم دقیقا منظور از خلق چیست؟
خلق چیست و چه فرقی با هیجان دارد؟
عواطف یا هیجانات در روانشناسی معمولاً به احساس‌ها و واکنش‌های عاطفی اشاره دارند. در صورتی که خلق وضعیت روحی است که از هیجان متفاوت است، کمتر مربوط به مورد خاصی است، شدت آن کمتر است و کمتر احتمال دارد که به دلیل محرکی بیرونی به وجود آمده باشد. به زبان ساده‌تر هیجان به احساساتی که موجب نوسان حال ما و تحت تاثیر اتفاقات و شرایط است گفته می‌شود، در صورتی که خلق به آن حالت روحی نسبتا ثابتی گفته می‌شود که معمولا همراه ما است و کمتر تحت تاثیر اتفاقات قرار می‌گیرد.
برای مثال فردی که در کل فردی عصبی است، این حالت روانی (خلق) را همواره با خود دارد، ممکن است اتفاقات شرایط او را به شکل مقطعی کمی به سمت بهتر یا بدتر شدن ببرد ولی در کل خلق عصبی تقریبا ثابت است.
اختلال خلقی (mood disorder) چیست؟
اختلال خلقی به نوعی از اختلالات روانی گفته می‌شود که با تجربه افسردگی یا شیدایی (یا هر دو) تعریف می‌شود. اختلالات خلقی شامل دو رده اصلی افسردگی تک‌قطبی و اختلال دوقطبی هستند. به عبارت دیگر افرادی که به شکل متناوب و بدون علت خاصی دچار نوسانات شدید خلقی می‌شوند دارای اختلال خلقی دانسته می‌شوند.
افسردگی تک قطبی
افسردگی تک قطبی یا اساسی عبارت است از یک حالت خلقی شامل بی‌حوصلگی و گریز از فعالیت یا بی‌علاقگی و بی‌میلی است و می‌تواند بر روی افکار، رفتار، احساسات و خوشی و تندرستی یک فرد تأثیر بگذارد. در واقع این نوع از افسردگی همان مفهومی است که وقتی از افسردگی صحبت می‌شود به ذهن می‌آید. برخی از افرادی که دچار اختلال خلقی هستند به شکل متناوب بین شرایط عادی و افسردگی تک قطبی نوسان دارند.
اصلی‌ترین ویژگی‌های فرد دچار به این اختلال عبارت است از:
- کاهش مراقبت از خود
- توانایی آسیب زدن به خود و دیگران
- ظاهر نامتناسب و ژولیده
- احساس بی ارزشی و کاهش اعتماد به نفس به علت وجود افکار منفی
- اختلال در تعاملات اجتماعی و عدم علاقه به برقراری ارتباط با دیگران
- اختلال در الگوی خواب
- تغییر در الگوی تغذیه، معمولا بی اشتهایی
افسردگی دو قطبی
افسردگی دوقطبی یا افسردگی شیدایی نوعی از اختلالات خلقی است که مشخصه آن نوسانات شدید خلقی بین حالت افسردگی و سرخوشی است. اواخر دوره نوجوانی و یا ابتدای جوانی شایع‌ترین سن برای بروز این مشکل است. این بیماری انواع مختلفی دارد که مهم‌ترین انواع آن اختلال دوقطبی نوع یک و اختلال دو قطبی نوع دو است. تفاوت این دو اختلال در وجود دوره شیدایی یا تجربه کردن حالت مانیک است؛ در نوع یک حالت شیدایی به شکل شدیدتری اتفاق می‌افتد ولی در نوع دو فرم خفیف‌تری از آن که هایپومانیا یا نیمه‌شیدایی است، بروز می‌کند.شروع بیماری معمولاً با دوره‌ای از افسردگی می‌باشد و پس از یک یا چند دوره از افسردگی، دوره شیدایی بارز می‌شود. در تعداد کمتری از بیماران شروع بیماری با دوره شیدایی یا نیمه-شیدایی است.
اصلی‌ترین علائم افراد دارای این اختلال عبارت است از:
1-توانایی بالقوه برای صدمه به خود یا دیگران
2-اختلال در تعاملات اجتماعی با دخالت‌های بی‌جا و بازی گرفتن دیگران به علت بیماری
3-تغییر در فرایندهای تفکر با هذیان‌های بزرگ منشی به علت بیماری
4-اختلال در الگوی خواب مشخص با کاهش نیاز به خواب به علت بیماری
علل به وجود آورنده اختلالات خلقی
تا به امروز تحقیقات نشان می‌دهد عوامل مختلفی باعث به وجود آمدن این اختلالات خلقی می‌شوند که به طور کلی عبارتند از :
عوامل بیولوژیک
با کاهش و یا افزایش برخی از هورمون‌ها در مغز انسان حالات مختلف روحی برای فرد به وجود می‌آید. برای مثال دو هورمون سروتونین و نوراپی نفرین از عوامل زیستی به وجود آورنده اختلالات خلقی به حساب می‌آیند.
همچنین دوپامین هورمونی بسیار موثر است که با کاهش آن در مغز حالات افسردگی و با افزایش آن حالات مانیا و سرخوشی به فرد دست می‌دهد. وقتی میزان ترشح این هورمون با نوسانات شدید همراه باشد می‌تواند اختلالات خلقی ایجاد کند.
عوامل وراثتی (ژنتیک)
تحقیقات نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی در ایجاد حالات افسردگی نقش دارند. برای مثال افرادی که دارای پدر یا مادر افسرده هستند، بیشتر احتمال دارد به این مشکلات دچار شوند.
عوامل محیطی (اجتماعی)
امروزه می‌دانیم عوامل محیطی از جمله زندگی در محیط پر استرس و نا امن به لحاظ روانی می‌تواند موجب اختلالات روانشناختی شود. مخصوصا کسانی که در دوران کودکی در محیط‌های پر تنشی زندگی کرده‌اند بیشتر در معرض مشکلات اینچنینی هستند.
عوامل شخصیتی
ویژگی‌های شخصیتی فرد نیز از دیگر عوامل ایجاد کننده انوع اختلالات روانشناختی از جمله اختلالات خلقی است. برای مثال افرادی که دارای اعتماد به نفس یا عزت نفس پایین‌تری هستند بیشتر در معرض این نوع از اختلالات می‌باشند.
تشخیص اختلالات خلقی
همه ما در طول زندگی خود با تغییرات خلقی مواجه می‌شویم و نوسان در خلقیات ما تا حدودی طبیعی است برای مثال خانم‌ها معمولا در دوران قاعدگی یا پیش از آن (سندروم حالت پیش از قاعدگی) نوسانات خلقی را تجربه می‌کنند، ولی وقتی این نوسانات از حدود طبیعی خود خارج می‌شوند و به شکل مستمر و ادامه‌دار رخ می‌دهند فرد می‌تواند مشکوک به اختلالات خلقی باشد.
البته که تشخیص علائم این اختلال نیز یک امر کاملا تخصصی است که باید توسط روانشناس مجرب صورت بگیرد.
روش‌های درمانی اختلالات خلقی
برای درمان اختلالات خلقی نیز مانند بسیاری دیگر از مشکلات روانشناختی از دو روش دارویی و رواندرمانی استفاده می‌شود.
درمان دارویی
در این نوع درمان معمولا از داروهای تثبیت کننده خلق و یا داروهای ضد افسردگی استفاده می‌شود. استفاده از این نوع داروها تحت نظر روانپزشک و با دوز مشخص صورت می‌گیرد. هدف از استفاده این داروها نیز کنترل علامت‌های این اختلالات است.
درمان روانشناختی
به منظور درمان ریشه‌ای این اختلالات از روش‌های روانشناختی مانند رفتار درمانی، درمان شناختی رفتاری افسردگی، روانکاوی، خانواده درمانی و … استفاده می‌شود. معمولا استفاده همزمان از روش‌های دارویی در کنار رواندرمانی نتایج مثبتی به همراه دارد.
رواندرمانگر
اختلالات خلقی یکی از پیچیده‌ترین انواع اختلالات روانشناختی است که برای درمان موثر آن باید از روانشناس با تجربه و متخصص بهره گرفت. در صورتی که نیاز به درمان دارویی وجود داشته باشد فرد توسط روانشناس به روانپزشک نیز معرفی خواهید شد.
