کودکان
فهرست
روانشناسی کودک
روانشناسی کودک یکی از گرایشات روانشناسی است که در سال‌های اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این زمینه از روانشناسی مباحث مربوط به ذهن و رفتار کودک از دوران جنینی و قبل از تولد تا دوره ورود به بزرگسالی را شامل می‌شود. و همچنین به تمام جنبه‌های رشد یک کودک از جمله رشد فیزیکی، ذهنی، احساسی و اجتماعی می‌پردازد.
چرا روانشناسی کودک در سال‌های اخیر تا این حد مورد توجه قرار گرفته و حجم قابل توجهی از مطالعات روانشناختی را به خود اختصاص داده است؟
- نقش بی بدیل دوران کودکی در رشد شخصیت و آینده کودک
- کمک به والدین جهت درک بهتر رفتار فرزندان خود
- پایه ریزی جامعه‌ای سالم
تاریخچه روانشناسی کودک
تا سال‌ها کودکان به عنوان نسخه‌ای کوچک‌تر از بزرگسالان در زمینه موضوعات روانشناختی مورد توجه قرار می‌گرفتند تا آنجایی که ژان پیاژه Jean Piaget روانشناس، زیست‌شناس و شناخت‌شناس سوئیسی روانشناسی کودک را در اوایل قرن بیستم به عنوان زمینه‌ای جدید به جهان معرفی کرد. در واقع نظریه رشد مرحله‌ای پیاژه برای نخستین بار با تمرکز بر رفتار و رشد کودکان، افق جدیدی را در روانشناسی گشود. در تمام سال‌های بعد دانشمندان متعددی با کشف تاثیر بی بدیل تجربیات کودکی و نقش تربیت بر روی شخصیت و آینده فرد این مسیر را ادامه دادند.
مفاهیم اصلی روانشناسی کودک چیست؟
احتمالا شما هم مانند بسیاری از افراد فاکتورهای درونی مانند عوامل ژنتیکی و شخصیتی را مهمترین عوامل موثر در رشد کودک و شکل گیری شخصیت افراد می‌دانید. ولی تمرکز روانشناسی کودک بر نقش محیط بر رشد افراد است. عواملی مانند روابط اجتماعی، فرهنگ و طبقه اقتصادی نقش فوق‌العاده مهمی دارند.
در این بخش ما به توضیح 3 فاکتور اساسی در زمینه رونشناسی کودک می‌پردازیم.
عوامل فرهنگی
عوامل فرهنگی نقش مهمی در رشد کودک و شکل گیری نظام ذهنی افراد دارد. این عوامل بر روی موضوعات متعددی همچون، نوع ارتباط فرزند با پدر و مادر، نوع آموزش‌هایی که کودک می‌بیند، ارزش‌هایی که با آنها رشد می‌کند، رسم و رسوماتی که در آینده به آنها پایبند خواهد بود، سبک زندگی افراد و حتی نوع نگهداری از کودکان نقش دارد.
عوامل اجتماعی
نوع ارتباط کودکان با همسالان و بزرگسالان دیگر عامل مهم در نحوه رشد، یادگیری و طرز فکر کودک است. خانواده، مدرسه و گروه همسالان مهمترین گروه‌های اجتماعی هستند که بر روی کودک تاثیر می‌گذارند.
طبقه اجتماعی و اقتصادی
طبقه اجتماعی و اقتصادی که کودک در آن رشد می‌کند از جنبه‌های مختلفی بر روی فرد تاثیر گذار است. مهمترین این عوامل عبارت‌اند از میزان تحصیلات افراد، میزان درامد، محیط زندگی و شغل.
واضح است کودکانی که در خانواده‌هایی با امکانات بیشتر و شرایط مالی بهتر رشد می‌کنند، شانس بیشتری برای دستیابی به فرصت‌های موفقیت و رشد جسمی سالم دارند. مهمترین این تفاوت‌ها را دو عامل تغذیه سالم و کافی و دسترسی به امکانات آموزشی فراهم می‌کنند.
البته که 3 فاکتوری که در مورد آنها صحبت شد به شکل کاملا جدی با یکدیگر در ارتباط بوده و گاهی مرزبندی بین آنها سخت است. برای مثال اگر کودکی در یکی از زمینه‌های ارائه شده شرایط مناسبی نداشته باشد، در صورتی که در دو عامل دیگر شرایط بهتری داشته باشد ممکن است این کمبود جبران شود.
عوامل تاثیر گذار
روانشناسی کودک طیف وسیعی از عوامل را بر روی نحوه رشد فرزندان تاثیرگذار می‌داند. این عوامل از فاکتورهای ژنتیکی تا اجتماعی را شامل می‌شوند.
برخی از مهم‌ترین‌های این عوامل عبارتند از:
نظریه رشد مرحله‌ای
تاثیرات محیطی
تقش جنسیت
زبان
توسعه شخصیتی
رشد جنینی
رشد اجتماعی
رشد جنسی
در واقع روانشناسان کودک با مطالعه و مشاهده رفتار کودک، عوامل تاثیر گذار بر شخصیت و رفتار او را شناسایی و سعی در بهبود آنها دارند.
چرا روانشناسی کودک برای والدین اهمیت دارد؟
هر پدر و مادر با مسوولیتی تمام سعی خود را می‌کند تا حد امکان کودکانی سالم‌تر و شادتر تربیت کند. توجه به نیازهای جسمی، ذهنی و عاطفی کودک نیز به همین جهت بسیار مهم است. واضح است که نحوه رفتار کودکان برای بسیاری از والدین تا حدود زیادی مبهم بوده تا جایی که در بسیاری از مواقع، طبیعی یا غیر طبیعی بودن رفتار کودک به سادگی قابل تشخیص نیست. از این جهت توجه به مفاهیم علمی و مشاوره از یک روانشناس کودک می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
همچنین بسیاری از مشکلات اگر در سنین پایین‌تر تشخیص داده شوند راحت‌تر قابل کنترل هستند. برای مثال کودکانی که دچار اوتیسم هستند اگر در همان سنین ابتدایی تشخیص داده شده و تحت نظر روانشناس متخصص قرار بگیرند می‌توانند زندگی با کیفیت‌تری داشته باشند.
درک رفتار کودک
کمک گرفتن از مشاور کودک و مطالعه و کسب اطلاعات دقیق در زمینه روانشناسی کودکان موجب می‌شود تا افراد بتوانند رفتار کودکان خود را بهتر درک کنند و آنها را در مسیر رشد کمک کنند. در واقع اگر شما اقتضائات رفتاری کودکان خود را در هر مرحله به درستی شناسایی کنید، می‌توانید محیط را به گونه‌ای مدیریت کنید که فرزند شما از بهترین شرایط برای رشد بهره‌مند باشد.
اهمیت و زمینه‌های مشاور کودک
با توجه به اهمیت موضوع و زمینه‌هایی که در مورد آنها صحبت شد، یک مشاور کودک متخصص می‌تواند با آگاهی بخشی به والدین، تشخیص مشکلات و ارائه راه حل‌های آنها در تمامی مراحل تربیت کودک در کنار والدین باشد.
در آخر نیز به برخی از مهمترین موضوعات و مشکلاتی که کودکان در طی مراحل رشد خود با آنها مواجه می‌شوند اشاره می‌کنیم.
کنترل خشم
یکی از مهمترین توانایی‌هایی که کودکان باید بیاموزند، نحوه کنترل عصبانیت خود است. تکنیک‌های متفاوتی از جمله تغییر مسیر عصبانیت در این زمینه کاربرد دارند که شناخت آنها برای والدین نیز اهمیت دارد.
افسردگی، وسواس و اظطراب
این اختلالات خلقی در هر سنی می‌توانند بروز کنند. ولی در صورتی که در کودکی وجود داشته و توسط والدین جدی گرفته نشوند در آینده می‌توانند تاثیر بسیار منفی بر کیفیت زندگی فرد بگذارند.
اظطراب جدایی
یکی از مرسوم‌ترین اختلالات خلقی کودکان اظطراب جدایی از والدین است. اگرچه این موضوع تا حدی طبیعی است ولی در صورتی که به شکل حاد بروز کند حتما باید مورد توجه قرار بگیرد.
ترس از تاریکی
این ترس شاید مخصوص دوران کودکی نباشد و بسیاری از ما حتی در بزرگسالی نیز گاهی با آن مواجه شویم. ریشه‌های به وجود آوردنده این ترس می‌تواند مهم باشد. این ریشه‌ها به خوبی توسط یک مشاور کودک قابل تشخیص است.
ناخن جویدن و دندان قروچه
این ناهنجاری نه تنها از نظر سلامتی جسمانی می‌تواند برای فرزند شما مضر باشد، بلکه نشان دهنده مشکلی در زمینه‌های روانشناختی کودک است. با توجه به شیوع این موارد برخی از والدین آنها را خیلی جدی نمی‌گیرند که اصلا درست نیست.
اختلال در توجه و تمرکز
اختلال در توجه و تمرکز یا ADHD از مهمترین اختلالات خلقی کودکان است که اگر به موقع تشخیص داده شود قابل کنترل و مدیریت است ولی در غیر اینصورت می‌تواند تاثیرات مخربی بر تحصیل و آینده کودک بگذارد.
جرات مندی
قطعا همه ما آرزو داریم فرزندانی داشته باشیم که بتوانند در محیط اجتماعی حق خود را به شکل سالم و درست طلب کرده و به آن دست پیدا کنند. این یکی از مهمترین آموزه‌هایی است که هر پدر و مادری به فرزندان خود منتقل می‌کند.
مسولیت پذیری
ریشه بسیاری از موفقیت‌ها و شکست‌های فرد در دنیای بزرگسالی در درک همین حس مسوولیت پذیری است که باید از کودکی به فرد منتقل شود.
ارتباط با همسالان یا خواهر و برادر
همانطور که گفته شد بخشی از فرایند رشد و کسب تجربه کودکان در ارتباط با سایرین از جمله گروه همسالان و خانواده است. پس آموزش صحیح در این رابطه به کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است.
در اینجا به برخی از مهمترین اختلالات خلقی که در میان کودکان رایج است اشاره شد. اما به منظور حل درست و علمی این معضلات باید با مراجعه به مشاور کودک از روش‌های علمی و صحیح استفاده کرد.
